ໂລກອອນໄລນ໌ໃນປະຈຸບັນນີ້ໄດ້ເຂົ້າໄປກ່ຽວຂ້ອງກັບທຸກກິດຈະກຳໃນຊີວິດຂອງຄົນເຮົາ ແລະ ກໍ່ໃຫ້ເກີດການປ່ຽນແປງໃນດ້ານຕ່າງໆ ລວມທັງໃນດ້ານການສຶກສາ, ການຮຽນຮູ້ເປັນໄປໃນຮູບແບບໃໝ່ ທີ່ສາມາດເວົ້າໄດ້ວ່າ “ຮຽນຢູ່ສະຖານທີ່ໃດ ໃນເວລາໃດ ລັກສະນະໃດ ກໍ່ສາມາດຮຽນໄດ້ “ ຕາມຄວາມສົນໃຈ ແລະ ຄວາມຕ້ອງການຜ່ານສື່ອອນໄລນ໌ ໂດຍສະເພາະການສຶກສາອອນໄລນ໌ໃນຮູບແບບຕ່າງໆ ລວມທັງການຮຽນ-ການສອນອອນໄລນ໌ໃນຮູບແບບ MOOCs ທີ່ເປັນວິທີການຮຽນ-ການສອນທາງໄກ ທີ່ເນັ້ນໃຫ້ຜູ້ຮຽນສາມາດຮຽນໄດ້ດ້ວຍຕົນເອງຜ່ານສື່ອອນໄລນົໃນເຄືອຂ່າຍອິນເຕີເນັດ.
MOOCs ຫຍໍ້ມາຈາກ Massive Open Online Courses ເຊິ່ງຫຍໍ້ມາຈາກຄຳຕ່າງໆ ທີ່ປະກອບເຂົ້າກັນ ດັ່ງນີ້:
- Massive ການຮອງຮັບຜູ້ຮຽນຈຳນວນຫຼາຍ ຄື ເປັນຮຸບແບບການຮຽນຮູ້, ຫຼັກສຸດຕ່າງໆ ທາງອອນໄລນ໌ ທີ່ເຂົ້າເຖິງຜູ້ເຂົ້າຮຽນຈຳນວນຫຼາຍ ຜ່ານເຄືອຂ່າຍອີນເຕີເນັດ.
- Open ລະບົບເປີດໃຊ້ງານຟຣີ ຄື ເປີດໂອກາດໃຫ້ຜູ້ຮຽນໄດ້ຮຽນຮູ້ບົດຮຽນຈາກມະຫາວິທະຍາໄລ ຫຼື ສະຖາບັນການສຶກສາ-ການຄົ້ນຄວ້າ ຕ່າງໆ ໂດຍບໍ່ໄດ້ເສຍຄ່າໃຊ້ຈ່າຍ.
- Online ຮຽນອອນໄລນ໌ ຄື ການສ້າງລະບົບທີ່ສົ່ງເສີມໃຫ້ຜູ້ສອນ ແລະ ຜຸ້ຮຽນສາມາດສື່ສານ ແລະ ການໂຕ້ຕອບ (interaction) ໄດ້ຫຼາຍຂື້ນ.
- Course ຫຼັກສູດ ຄື ຮູບແບບການນຳສະເໜີການຮຽນຮູ້ຫຼັກສຸດຕ່າງໆ ໃນລັກສະນະວິດີໂອບັນລະຍາຍ, ເຮັດບົດຝຶກຫັດ, ການສອບເສັງ ແລະ ການສົນທະນາແລກປ່ຽນ. ສາມາດຮຽນໄດ້ຕະຫຼອດເວລາຕາມຄວາມຕ້ອງການ ໂດຍບໍ່ຈຳເປັນຕ້ອງຂໍຮັບໃບປະກາສະນີຍະບັດ ຫຼື ໃບຢັ້ງຢືນຜົນການຮຽນກໍ່ໄດ້.
ຈາກຄວາມຫມາຍຂອງແຕ່ລະຄຳຕ່າງໆນີ້ ສາມາດສະຫຼຸບຫຍໍ້ຄວາມໝາຍຂອງ MOOCs ຄື ເປັນລາຍວິຊາ ຫຼື ຫຼັກສູດ (Course) ການຮຽນອອນໄລນ໌ (Online) ທີ່ອອກແບບມາເພື່ອຜູ້ຮຽນຈຳນວນຫຼາຍ (Massive) ເຊີ່ງອະນຸຍາດໃຫ້ຜູ້ຮຽນສາມາດເຂົ້າເຖິງລາຍວິຊາ ຫຼື ຫຼັກສູດຈາກມະຫາວິທະຍາໄລ ຫຼື ສະຖາບັນການສຶກສາ ຕ່າງໆ ຕາມຄວາມສາມາດ ຫຼື ຄວາມສົນໃຈດ້ວຍຕົນເອງ ຈາກທີ່ໃດກໍ່ໄດ້ໂດຍບໍ່ຈຳເປັນຕ້ອງເປັນນັກສຶກສາກໍ່ໄດ້ ແລະ ບໍ່ມີຄ່າໃຊ້ຈ່າຍໃນການລົງທະບຽນຮຽນ (Open).
ຄຳວ່າ MOOCs ເປັນຄຳທີ່ໃຊ້ໃນປີ 2008 ໂດຍເປັນການພັດທະນາມາຈາກການໃຊ້ຊັບພະຍາກອນການສຶກສາແບບເປີດ ຫຼື OER (Open Educational Resources) ທີ່ມີການພັດທະນາໃນຊ່ວງ 2000-2007 ເປັນຕົ້ນມາ ແລະ OER ເປັນຈຸດເລີ່ມຕົ້ນຂອງຄຳຕ່າງໆ ທີ່ກ່ຽວຂ້ອງ ເຊັ່ນ: ການສຶກສາລະບົບເປີດ (Open education), ຊອບແວແບບເປີດ (open software) ຫຼັກສູດ ແລະ ເນື້ອໃນແບບເປີດ (open courseware and content) ເນື້ອໃນລະບົບເປີດ (open content) ເປັນຕົ້ນ MOOCs ເປັນຄຳທີ່ນຳມາໃຊ້ໃນການຜະລິດລາຍວິຊາອອນໄລນ໌ລະບົບເປີດທີ່ພັດທະນາຂຶ້ນໂດຍນັກວິຊາການຈາກມະຫາວິທະຍາໄລມິເນໂຊຕ້າ (University of Minnesota) ປະເທດການາດາ ຊື່ລາຍວິຊາ” Connectivism and Connective Knowledge “ ເປັນລາຍວິຊາທີ່ເປີດໃຫ້ນັກສຶກສາລົງທະບຽນຮຽນຕາມຫຼັກສູດຂອງມະຫາວິທະຍາໄລ ແລະ ເປີດໃຫ້ຜູ້ຮຽນທັ່ວໂລກທີ່ສົນໃຈສະໝັກຮຽນໄດ້ໂດຍບໍ່ມີຄ່າໃຊ້ຈ່າຍ ຕໍ່ຈາກນັ້ນ ມີການຜະລິດລາຍວິຊາໃນລັກສະນະນີ້ອີກຫຼາຍລາຍວິຊາໃນສະຖາບັນການສຶກສາອື່ນໆ ໂດຍມີການໃຫ້ບໍລິການຜ່ານແພລດຟອມ (platform) ຂອງຜູ້ໃຫ້ບໍລິການ (MOOCs provider) ຫຼາຍກວ່າ 40 ແຫ່ງ ຜູ້ໃຫ້ບໍລິການ MOOCs ທີ່ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກຢ່າງແພ່ຫຼາຍ ເຊັ່ນ: EDx, Coursera, Udacity, Khanacademy ເປັນຕົ້ນ ຕົວຢ່າງ MOOCs ໃນປະເທດໃກ້ຄຽງກັບ ສປປ ລາວ ເຊັ່ນ: ThaiMOOC (https://www.thaimooc.org/) ໄທ, 中国大学 MOOC (https://www.icourse163.org/) ສປ ຈີນ, VIETMOOC (https://vietmooc.net/) ສສ ຫວຽດນາມ. ສຳລັບ ສ ປປ ລາວ ພວກເຮົາ ມະຫາວິທະຍາໄລແຫ່ງຊາດ ກໍ່ໄດ້ມີການພັດທະນາລະບົບດັ່ງກ່າວເຊັ່ນດຽວກັນ ເຊິ່ງເປັນການລິເລີ່ມໃນຮູບແບບລະບົບການຈັດການຮຽນ-ການສອນ ເປັນແບບອອນໄລນ໌ ຫຼື LMS (Learning Management System) ຫຼື NOUL LMS (http://lms1.nuol.edu.la/) ແຕ່ຍັງບໍ່ທັນເປັນລະບົບ MOOC ທີ່ເຕັມຮຸບແບບເທື່ອ ແລະ ນອກຈາກສະຖາບັນການສຶກທີ່ໄດ້ມີການລິເລີ່ມພັດທະນາແລ້ວ ໃນຫວ່າງມໍ່ມານີ້ ໂດຍການຮ່ວມມືກັນລະຫວ່າງ ກົມສົ່ງເສີມວິສາຫະກິດຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ກາງ, ກະຊວງອຸດສາຫະກຳ ແລະ ການຄ້າ, ສະມາຄົມການຄ້າ ໄອຊີທີ ລາວ ແລະ ໂຄງການສ້າງສະພາບແວດລ້ອມທີ່ເອື້ອອຳນວຍແກ່ທຸລະກິດລາວ ພາຍໃຕ້ການສະໜັບສະໜູນຂອງອົງການພັດທະນາສາກົນຂອງສະຫະລັດອາເມລິກາ (USAID) ກໍ່ໄດ້ມີການພັດທະນາ ແພັຣດຟອມ SMART UP (https://www.smartup.lica.la/) ຂຶ້ນ ເຊີ່ງແມ່ນແພັລດຟອມອອນລາຍ ທີ່ພັດທະນາຂຶ້ນເພື່ອເສີມສ້າງທັກສະທາງດິຈິຕອນ ໃຫ້ວິສາຫະກິດຂະໜາດນ້ອຍ ແລະ ກາງ ແລະ ບຸກຄົນທົ່ວໃຫ້ສາມາດເຂົ້າເຖິງ ແລະ ເຂົ້າຮຽນຫຼັກສູດການຮຽນທີ່ມີປະໂຫຍດໄດ້ ຈາກທຸກທີ່ ທຸກເວລາ ເພື່ອແບ່ງປັນປະສົບການການຮຽນຮູ້ທັກສະໃໝ່ໆທີ່ເໝາະສົມກັບຜູ້ປະກອບໃນການຍຸກເສດຖະກິດດິຈິຕອນ. ເຊິ່ງແພັຣຟອມ SMART UP ນີ້ ກໍ່ມີລັກສະນະທີ່ຄ້າຍຄື MOOC ເຊັ່ນກັນ.
ລາຍວິຊາແບບ MOOCs ເປັນລາຍວິຊາທີ່ຮຽນຜ່ານສື່ອອນໄລນ໌ ທີ່ເປັນທັງລາຍວິຊາຫຼັກ ແລະ ລາຍວິຊາທົ່ວໄປໃດໜື່ງໃນຫຼັກສູດການຮຽນການສອນຂອງສະຖາບັນການສຶກສາ ອົງປະກອບຂອງລາຍວິຊາ MOOCs ປະກອບດ້ວຍ
- ເນື້ອໃນບົດຮຽນ (Lecture) ປະກອບດ້ວຍ ວິດີໂອ ປະມານ 5-15 ນາທີ ທີ່ອາຈານສອນອະທິບາຍເນື້ອໃນ ພ້ອມກັບນຳຮຸບພາບປະກອບ ແລະ ເຕັກນິກການນຳສະເໜີຕ່າງໆ ທີ່ເຮັດໃຫ້ເຂົ້າໃຈໄດ້ງ່າຍ ແລະ ມີການເຊື່ອມໂຍງຂໍ້ມູນຂ່າວສານເທິງເວັບໄຊ ທີ່ເອີ້ນວ່າການສຶກສາແບບເປີດ ຫຼື OER (Open Educational Resources) ທີ່ເປັນສື່ການຮຽນຮູ້, ສື່ການຄົ້ນຄວ້າວິໄຈ ໃນຮູບສື່ດິຈິຕອນທີ່ເປັນຊັບສິນສາທາລະນະ ໄດ້ຮັບການເຜີຍແຜ່ດ້ວຍໃນອະນຸຍາດແບບເປີດທີ່ອະນຸຍາດໃຫ້ສາມາດເຂົ້າເຖິງ, ໃຊ້ງານ, ດັດແປງ, ປ່ຽນແປງ ແລະ ເຜີຍແຜ່ໂດຍບໍ່ມີຄ່າໃຊ້ຈ່າຍ ການອະນຸຍາດແບບເປີດນີ້ ແມ່ນຢູ່ພາຍໃຕ້ສິດທິໃນຊັບສິນທາງປັນຍາທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້ໂດຍອານຸສັນຍາລະຫວ່າງປະເທດທີ່ກ່ຽວຂ້ອງ ແລະ ການຕົກລົງຈາກຜູ້ທີ່ເປັນເຈົ້າຂອງຜົນງານນັ້ນໆ.
- ແບບຝຶກຫັດ (Assignment) ສ່ວນຫຼາຍເປັນຄຳຖາມສັ້ນໆ ເພື່ອໃຫ້ເຂົ້າໃຈບົດຮຽນ ແຕ່ບາງລາຍວິຊາມີວຽກບ້ານ ຫຼື ແບບຝຶກຫັດ ທີ່ຜູ້ຮຽນ ຈະຕ້ອງໄດ້ເຮັດສົ່ງຕາມເວລາທີ່ກຳນົດ ຈື່ງຈະໄດ້ຄະແນນວັດປະເມີນຜົນ ໂດຍຜູ້ສອນໄດ້ກຳນົດກົດເກນການໃຫ້ຄະແນນໄວ້ລ່ວງໜ້າ.
- ກະດານສົນທະນາ ຫຼື Forum ໃນການຕັ້ງຄຳຖາມສົນທະນາແລກປ່ຽນໃນການຮຽນ-ການສອນ ລະຫວ່າງຜຸ້ຮຽນດວ້ຍກັນ ຫຼື ຜຸ້ສອນ ເພື່ອໃຫ້ມີສ່ວນຮ່ວມໃນການຮຽນ.
- ໜັງສືຮັບຮອງການຮຽນ (Certificate) ເມື່ອຜ່ານການທົດສອບ ຫຼື ສອບເສັງຜ່ານເກນວັດປະເມີນຜົນການຮຽນຫຼັງຮຽນຈົບລາຍວິຊາ.
ວິທີການຮຽນແບບ MOOCs ມີການກຳນົດຫົວຂໍ້ຍ່ອຍໃນລາຍວິຊາ, ມີການວັດປະເມີນຜົນ, ມີວຽກບ້ານ, ມີ ກິດຈະກຳໃຫ້ຜູ້ຮຽນໄດ້ເຮັດເປັນກູ່ມ ລວມທັງໃຫ້ຜູ້ຮຽນຊ່ວຍກັນກວດ. MOOCs ຫຼາຍຫຼັກສູດສາມາດໃຫ້ຜູ້ຮຽນ ນຳເອົາຜົນການຮຽນໄປທຽບຫຼັກສູດກັບສະຖາບັນການສຶກສາລະບົບປົກກະຕິໄດ້ ຫຼື ໃຫ້ສາມາດອ້າງອິງໃນການສະໝັກວຽກໄດ້. ການຮຽນແບບ MOOCs ມີລັກສະນະທີ່ເດັ່ນ 3 ປະການ ຄື:
- ເປັນລາຍວິຊາທີ່ເປີດເສລີໃຫ້ຜູ້ຮຽນຈຳນວນຫຼາຍໄດ້ (Massiveness).
- ໃຊ້ລະບົບເປີດ (Openess) ຫຼື ຊັບພະຍາກອນການສຶກສາແບບເປີດ.
- ໃຊ້ການຮຽນຮູ້ແບບເຊື່ອມໂຍງ (Connectivism) ທີ່ເປັນຂະບວນການແບບເຊື່ອມໂຍງຈາກແຫຼ່ງຄວາມຮູ້ທີ່ຫຼາກຫຼາຍ.
MOOCs ຖືເປັນຮູບແບບໜຶ່ງຂອງການຮຽນການສອນທາງໄກໃນລະບົບເປີດ ກໍ່ຄື ເປີດໂອກາດໃຫ້ຜູ້ຮຽນທີ່ສົນໃຈສະໝັກຮຽນລາຍວິຊາທີ່ຕົນເອງສົນໃຈໂດຍບໍ່ມີຄ່າໃຊ້ຈ່າຍ ຍົກເວັ້ນລາຍວິຊາທີ່ຕ້ອງການເອກະສານຮັບຮອງຜົນການຮຽນເຊີ່ງຢູ່ໃນຮູບແບບຕ່າງໆ ຄື: ເລີ່ມຈາກ Achievement, Certificate ແລະ Degree ເຊິ່ງຈະເປັນຫຼັກການຂອງຮຽນໃນລະບົບດັ່ງກ່າວ. MOOCs ຍັງຈັດເປັນນະວັດກຳໃໝ່ທີ່ເປັນບາດກ້າວສຳຄັນຂອງການຮຽນ-ການສອນທາງໄກ ທີ່ແຕ່ກອ່ນເລີ່ມມາຈາກການຮຽນຈາກສິ່ງພິມ, ສື່ໂທລະພາບ, ສື່ປະສົມ ແລະ ການຮຽນຜ່ານສື່ເຕັກໂນໂລຊີຂໍ້ມູນຂ່າວສານ ແລະ ການສື່ສານ (ICT) ຈົນມາເປັນການຮຽນທາງໄກຜ່ານສື່ອອນໄລນ໌ ໃນຮູບແບບ MOOCs.
MOOCs ມີປະໂຫຍດໃນການຈັດການຮຽນການສອນທັງໃນແງ່ຜູ້ຮຽນ, ຜູ້ສອນ ແລະ ສະຖາບັນການສຶກສາ ໃນແງ່ຜູ້ຮຽນ ການຮຽນຜ່ານ MOOCs ເປີດໂອກາດໃຫ້ຜູ້ຮຽນເຂົ້າເຖິງເນື້ອໃນຄວາມຮູ້ໄດ້ຢ່າງເສລີ ຜູ້ຮຽນສາມາດເລືອກຮຽນລາຍວິຊາທີ່ຕົນສົນໃຈໄດ້ຫຼາກຫຼາຍ ເປັນການສ້າງແຮງຈູງໃຈໃຫ້ເກີດການໄຝ່ໃນການຮ່ຳຮຽນ ເປັນການຮຽນທີ່ເນັ້ນຜູ້ຮຽນເປັນສູນກາງການຮຽນຮູ້ ຊ່ວຍໃຫ້ຜູ້ຮຽນມີປະສົບການການສ້າງອົງປະກອບຄວາມຮູ້ດ້ວຍຕົນເອງເຊີ່ງສົ່ງຜົນເຮັດໃຫ້ກາຍເປັນຜູ້ຮຽນຮູ້ຕະຫຼອດຊີວິດໃນທີ່ສຸດ ນອກຈາກນັ້ນຍັງເປັນການປະຫຍັດຄ່າໃຊ້ຈ່າຍ ເພາະເປັນການຮຽນອອນໄລນ໌ແບບເສລີຜ່ານເຄືອຂ່າຍອິນເຕີເນັດ. ໃນແງ່ຜູ້ສອນ ຊ່ວຍໃນການສ້າງບົດຮຽນວິດີໂອອອນໄລນ໌, ການຜະລິດວັດສະດຸການສອນທີ່ເຮັດໃຫ້ຜູ້ຮຽນສົນໃຈ ແລະ ມີສ່ວນຮ່ວມໃນການເຮັດແບບຝຶກຫັດ, ແບບທົດສອບ. ໃນແງ່ສະຖາບັນການສຶກສາ ເປັນການເຕີມເຕັມອົງປະກອບການຮຽນການສອນໃນຮູບແບບຕ່າງໆ ໂດຍສະເພາະສະຖາບັນການສຶກສາຊັ້ນສູງທີ່ມີການສອນທັງໃນລະບົບ ແລະ ການສຶກສານອກລະບົບໂຮງຮຽນ.
ສະຫຼູບແລ້ວ MOOCs ເປັນການຈັດການສຶກສາທີ່ຕອບສະໜອງອຸດົມການຂອງການຈັດການສຶກສາລະບົບເປີດ ທີ່ເປັນການສຶກສາທີ່ເປີດກວ້າງສຳລັບມວນຊົນຢ່າງແທ້ຈິງ ໂດຍຄວາມຮູ້ຄວນມີການແບ່ງປັນ ແລະ ເປັນໄປຕາມຄວາມຕ້ອງການ, ຄວາມສົນໃຈ, ບໍ່ມີຂໍ້ຈຳກັດໃນດ້ານເສດຖະກິດ, ພູມສາດ ແລະ ປະຊາກອນ ການຈັດການສຶກສາແບບ MOOCS ຊ່ວຍການຫຼຸດຊ່ອງວ່າງ ແລະ ຄວາມແຕກໂຕນທາງການສຶກສາ ແລະ ເສີມຂະຫຍາຍການຮຽນຮູ້ຜ່ານສື່ການສຶກສາຕາມສາຂາວິຊາທີ່ສົນໃຈ ແລະ ຄວາມອາດສາມາດຂອງຜຸ້ຮຽນ, ສາມາດນຳວິຊາການຄວາມຮູ້ມາປະຍຸກໃຊ້ໃນການເຮັດວຽກແລະ ການພັດທະນາວຽກງານຂອງອົງກອນ ເຊີ່ງຖືເປັນການເພີ່ມຄວາມອາດສາມາດຂອງພະນັກງານໃນອົງກອນທັງໃນດ້ານການປະຕິບັດງານທີ່ມີປະສິດທິພາບ, ການພັດທະນາບຸກຄະລາກອນ, ການສ້າງອົງປະກອບຄວາມຮູ້ ແລະການສ້າງວັດທະນະທຳການມີສ່ວນຮ່ວມ ພ້ອມນັ້ນຍັງເປັນການຮຽນທີ່ສະໜັບສະໜູນປັດຊະຍາການສຶກສາສຳລັບທຸກຄົນ ຫຼື Education for all ອີກດ້ວຍ.
ສຳລັບ ສປປ ລາວ ແລ້ວ ຕາມທັດສະນະຂອງຮຽບຮຽງ ການທີ່ຈະນຳໃຊ້ MOOCs; ເຂົ້າໃນລະບົບການສຶກສາແມ່ນມີຄວາມຈຳເປັນໃນປະຈຸບັນຫຼາຍ ເພາະຈະເປັນການເປີດໂອກາດໃຫ້ຜູ້ທີ່ສົນໃຈໃນການສຶກສາຮຽນຮູ້ ແຕ່ສະພາບແວດລ້ອມບໍ່ສະດວກ ເຊັ່ນ: ພະນັກງານອົງກອນຕ່າງໆ ທັງພາກລັດ ແລະ ເອກະຊົນ, ຜູ້ທີ່ບໍ່ມີເງື່ອນໄຂເຂົ້າເຖິງລະບົບການສຶກສາປົກຕິ ທີ່ຕ້ອງໃຊ້ຄ່າໃຊ້ຈ່າຍສູງ ເປັນຕົ້ນ ພ້ອມນັ້ນ ຍັງເປັນການສົ່ງເສີມການສຶກສາ-ການຮຽນຮຸ້ຕະຫຼອດຊີວິດ ເພື່ອຫຼຸດຜ່ອນຄວາມແຕກໂຕນການສຶກສາໃນສັງຄົມ ສາ້ງ ແລະ ພັດທະນາບຸກຄະລາກອນໃນສາຂາວິຊາຕ່າງໆ ເພື່ອປະກອບສ່ວນເຂົ້າໃນການພັດທະນາປະເທດຊາດ.
ແຕ່ການຈະພັດທະນາລະບົບ MOOCs ຂື້ນມານັ້ນ ຕ້ອງໄດ້ວິເຄາະ, ວິໄຈ ຢ່າງລະອຽດ ເຖິງຜົນດີ ແລະ ຜົນເສຍ ໃຫ້ດີສາກ່ອນ ບັນຫາທີ່ເປັນພື້ນຖານທີ່ທ້າທາຍຢ່າງໜື່ງກໍ່ຄືຄວາມເຂົ້າໃຈຂອງຄົນໃນສັງຄົມຕໍ່ຄວາມສຳຄັນກັບລະບົບການຮຽນ-ການສອນດັ່ງກ່າວນີ້ ພ້ອມນັ້ນ ທັກສະການນຳໃຊ້ເຄື່ອງມືຂອງຜຸ້ຊົມໃຊ້ ຫຼື ຜູ້ຮຽນ ກໍ່ຍັງເປັນບັນຫາສິ່ງທ້າທາຍເຊັ່ນດຽວກັນ ສະນັ້ນ ຈຶື່ງຈຳເປັນຕ້ອງສ້າງວິໄສທັດ ແລະ ສ້າງຈິດສຳນຶກຂອງການຮຽນຮູ້, ເພີ່ມທັກສະຂອງນັກຮຽນຮູ້ປັນຍາຊົນ ເພື່ອກ້າວສູ່ການຮຽນ-ສອນແບບໃໝ່ ເສລີພາບ, ໄຮ້ພົມແດນ ໃນຍຸກດິຈິຕອນ.
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ອານົງສັກ ສັນຕິສຸກ ພະແນກ ເຕັກໂນໂລຊີ ແລະ ການສືສານ ແຂວງອຸດົມໄຊ.
ຂໍ້ມູນອ້າງອີງ:
- ວາລະສານມະນຸດສາດ ແລະ ສັງຄົມສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລລັດສະພັກ ມ ຊຽງໃໝ່ , ປະເທດໄທ ປິທີ່1 ສະບັບທີ່1 ປິ ພສ 2562 ບົດຫົວຂໍ້: MOOC: ເພືອການຮຽນຮູ້ຕະຫຼອດຊິວິດ ສະຕະວັດທີ່ 21
- ບົດຄວາມຫົວຂໍ້: MOOC ການຮຽນການສອນທາງໄກອອນລາຍ ຮຽບຮຽງໂດຍ:ຈຸທາລັດ ນົກແກ້ວ ມ ສຸໂຂໄທທຳມະທິລາດ, ປະເທດໄທ
- https://arit.sru.ac.th/th/news-activities/arit-share/751-moocs.html
- https://www.nstda.or.th/home/knowledge_post/moocs-bibliometric/
