"Fake News" ຫຼື "ຂ່າວປອມ" ບໍ່ແມ່ນເລື່ອງໃໝ່ໃນສັງຄົມລາວເຮົາ ແລະ ສັງຄົມໂລກ ຍ້ອນວ່າເຕັກໂນໂລຊີ ລວມທັງສື່ໃໝ່ເຊັ່ນວ່າ Social Media ທີ່ເກິດຂື້ນຫຼວງຫຼາຍຫຼາກຫຼາຍປະເພດ ເຮັດໃຫ້ "ຂ່າວປອມ" ສາມາດແພ່ກະຈາຍໄດ້ຢ່າງວ່ອງໄວ ແລະ ເປັນວົງກວ້າງ ມີທັງເລື່ອງດີ ແລະ ບໍ່ດີ, ເລື່ອງຈິງ, ເລື່ອງແຕ່ງເຕີມເສີມສ້າງ ລວມໄປເຖິງຂ່າວລືທີ່ຄ້າຍວ່າຈະແມ່ນເລື່ອງຈິງ ຈົນຫຼາຍເທື່ອເຂົ້າເລື້ອຍໆ ກໍຍາກທີ່ຈະໄຈ້ແຍກ ຫຼື ກວດສອບໄດ້ທັນທີ.
ດັ່ງນັ້ນບົດຄວາມນີ້ຜູ້ຮຽບຮຽງບົດຄວາມນີ້ ກໍ່ຄືທາງພະແນກ ເຕັກໂນໂລຊີ ແລະ ການສື່ສານ ແຂວງອຸດົມໄຊ ຈຶ່ງມີຄຳແນະນຳທີ່ໜ້າຈະເປັນປະໂຫຍດຕໍ່ບັນດາທ່ານ ໃນການກວດສອບຂ່າວປອມ ຫຼື ການເຊັກ Fake News ເບື້ອງຕົ້ນວ່າ ຂ່າວແບບໃດຄືຂ່າວປອມ ຫຼື ລັກສະນະຂ່າວທີ່ໜ້າຈະເປັນຂ່າວປອມເປັນຄືແນວໃດແດ່ ເຊິ່ງມີລັກສະນະດັ່ງນີ້:
1. ທີ່ມາ / ແຫຼ່ງອ້າງອິງ ໃຜຂຽນ, ໃຜເຜີຍແຜ່ ໜ້າເຊື່ອຖືຫຼືບໍ່?
ສິ່ງທີ່ທີ່ພວກເຮົາຕ້ອງເບິ່ງເລີຍກໍຄື ຂ່າວນີ້ຄົນຂຽນຄືໃຜ, ເຜີຍແຜ່ທາງໃດ, ມີຄວາມຮູ້ຄວາມຊ່ຽວຊານ ຫຼືຄວາມກ່ຽວຂ້ອງໃນດ້ານນັ້ນຈິງແທ້ຫຼືບໍ່ ຫຼືເນື້ອໃນຂອງຂ່າວນັ້ນອ້າງອິງຈາກເວັບ ຫຼື ແຫຼ່ງທີ່ໜ້າເຊື່ອຖືຫຼືບໍ່ ເພາະມີເວັບໄຊທີ່ຂໍ້ມູນບໍ່ໜ້າເຊື່ອຖືມີຢູ່ຫຼວງຫຼາຍ ໂດຍເຮົາສາມາດເບິ່ງຂ່າວຈາກຫຼາຍໆຊ່ອງທາງປະກອບກັນໄດ້ ຖ້າເປັນເລື່ອງທີ່ມາຈາກອົງກອນທີ່ຊື່ບໍ່ຄຸ້ນຫູ ຄວນກວດສອບເພື່ອຄວາມແນ່ໃຈອີກເທື່ອໜຶ່ງ.
2. ຫົວຂໍ້ຂ່າວ / ຄຳທີ່ໃຊ້ ໃສ່ອາລົມເກີນຈິງເນັ້ນ "ຮຽກຮ້ອງຄວາມສົນໃຈ"
ຂ່າວປອມມັກມີການຕັ້ງຫົວຂໍ້ຂ່າວທີ່ສະດຸດຕາ ອ່ານແລ້ວໃຫ້ຄວາມຮູ້ສຶກໃສ່ອາລົມເກີນຈິງ ເນັ້ນໃຊ້ຕົວອັກສອນເຂັ້ມ ແລະ ເຄື່ອງໝາຍຕົກໃຈ! ເພື່ອຮຽກຮ້ອງຄວາມສົນໃຈ ເນັ້ນກະຕຸ້ນໃຫ້ຄົນຢາກກົດເຂົ້າໄປເບິ່ງ ຫຼື ແຊຣ໌ໄປ ຫາກຂໍ້ຄວາມຕັ້ງຫົວຂໍ້ຂ່າວມີຄວາມດຶງດູດຄວາມສົນໃຈຈົນເກີນໄປ ທີ່ເຮັດໃຫ້ເຮົາຮູ້ສຶກວ່າບໍ່ໜ້າເປັນໄປໄດ້ ຂ່າວນັ້ນອາດຈະເປັນຂ່າວປອມ ໃຫ້ລອງພິຈົນນາໃຫ້ດີກ່ອນວ່າ ຂ່າວທີ່ເຮົາກຳລັງຈະແຊຣນັ້ນ ເຮົາຢາກແຊຣໄປເພື່ອຫຍັງ? ເພາະມັນອາດຈະເປັນຂ່າວປອມ ແລະ ອາດຈະມີຜົນກະທົບທາງລົບກັບຄືນຕໍ່ຕົນເອງ.
3. ສັງເກດຊື່ Link ແລະ URL ຈະຜິດແປກ ຈົ່ງໃຈຮຽນແບບໃຫ້ເຂົ້າໃຈຜິດ
ລິ້ງຂອງຂ່າວທີ່ແຊຣມາອາດຈະມີ URL ຄ້າຍຄືກັບ URL ຂອງສຳນັກຂ່າວທີ່ໜ້າເຊື່ອຖື ໂດຍມີເວັບໄຊຂ່າວປອມຈຳນວນຫຼາຍທີ່ມັກຈະປ່ຽນແປງ URL ພຽງເລັກນ້ອຍ ເພື່ອຮຽນແບບແຫຼ່ງຂ່າວຈິງ ດັ່ງນັ້ນ ຕ້ອງເຂົ້າໄປອ່ານເນື້ອໃນແລະ ຊື່ໃຫ້ຊັດເຈນສາກ່ອນ.
4. ຮູບພາບປະກອບບໍ່ກົງກັບເນື້ອໃນຂ່າວ
ເປັນວິທີກວດສອບທີ່ງ່າຍໆ ດ້ວຍການສົມໝຸດຖານທີ່ວ່າ: ເມື່ອເນື້ອໃນຂ່າວມັນປອມ ຮູບພາບປະກອບຂ່າວກໍຕ້ອງປອມ ແລະ ບໍ່ກົງກັບເລື່ອງຈິງໃນຂ່າວເຊັ່ນດຽວກັນ ເຮົາສາມາດກວດທີ່ມາຂອງ "ຮູບພາບປະກອບ" ໄດ້ຈາກ Google ພຽງຄລິກຂວາທີ່ຮູບພາບໃນຂ່າວ ຈະມີຫົວຂໍ້ໃຫ້ເລືອກວ່າຄົ້ນຫາຮູບພາບຈາກ Google ຊຶ່ງ Google ຈະບອກໄດ້ໝົດວ່າຮູບພາບນີ້ເຜີຍແຜ່ໃນອິນເຕີເນັດເມື່ອເວລາໃດ ແລະ ເຖິງວ່າບາງເທື່ອຮູບພາບອາດເປັນຮູບຈິງ ແຕ່ບໍ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບສະພາບການຂອງເລື່ອງ ເພື່ອຄວາມຫມັ້ນໃຈ ລອງນຳຮູບພາບໄປກວດສອບທີ່ມາຂອງຮູບພາບດັ່ງກ່າວຜ່ານການຄົ້ນຫາຮູບແບບຕ່າງໆ.
5. ການຂຽນ ແລະ ສະກົດຄຳ "ຜິດ"
ສື່ຂ່າວທີ່ດີ ຫຼື ສຳນັກຂ່າວອອນໄລນທີ່ມີຕົວຕົນ ແລະ ມີຄຸນນະພາບຈະບໍ່ຜິດພາດເລື່ອງການສະກົດຂອງຄຳ ຫຼື ປະໂຫຍກຕ່າງໆ ດ້ວຍເຫດຜົນທີ່ວ່າຈະມີການພິສູດອັກສອນ ຫຼື ຂໍ້ຄວາມກ່ອນການເຜີຍແຜ່ທຸກເທື່ອເພື່ອຄວາມຖືກຕ້ອງ ແລ ະຄວາມບໍ່ຄາດເຄື່ອນຂອງຂໍ້ຄວາມ ຫຼື ຂ່າວສານ (Message) ທີ່ຈະເຜີຍແຜ່ອອກໄປ.
6. ກວດສອບຈາກແຫຼ່ງຂ່າວອື່ນປຽບທຽບ
ສັງເກດ ຫຼື ກວດສອບອີກເທື່ອຈາກແຫຼ່ງອື່ນໆ ຫຼື ກວດສອບແຫຼ່ງຂໍ້ມູນຂອງຜູ້ຂຽນເພື່ອຢືນຢັນວ່າຖືກຕ້ອງແລ້ວ ຫາກບໍ່ມີຫຼັກຖານ ຫຼື ຄວາມໜ້າເຊື່ອຖືຂອງຜູ້ຊ່ຽວຊານທີ່ບໍ່ມີຊື່ສຽງ ອາດລະບຸໄດ້ວ່າຂ່າວດັ່ງກ່າວເປັນຂ່າວປອມ.
ກວດສອບຂ່າວຈາກລາຍງານຂ່າວຂອງທີ່ມາອື່ນໆ ຫາກບໍ່ມີແຫຼ່ງທີ່ມາອື່ນທີ່ລາຍງານເລື່ອງດຽວກັນ ອາດລະບຸໄດ້ວ່າຂ່າວດັ່ງກ່າວເປັນຂ່າວປອມ ຫາກມີການລາຍງານຂ່າວໂດຍຫຼາຍແຫຼ່ງຂ່າວທີ່ທ່ານເຊື່ອຖືໄດ້ ມີແນວໂນ້ມວ່າຂ່າວດັ່ງກ່າວນັ້ນຈະເປັນຂ່າວຈິງ.
7. ການຈັດວາງຮູບພາບກຣາບຟິກ
ສັງເກດສິ່ງຜິດປົກກະຕິໃນເນື້ອໃນຂ່າວ ຫຼື ເວັບໄຊ ເຊັ່ນ: ວັນທີລຳດັບເຫດການ, ການຈັດວາງພາບກຣາບຟິກ ໂດຍຂ່າວປອມອາດມີລຳດັບເຫດການທີ່ບໍ່ສົມເຫດຜົນ ຫຼື ມີການປ່ຽນແປງວັນທີຂອງເຫດການຕ່າງໆ ທີ່ເກິດຂື້ນຈິງ ລວມທັງມີການຈັດວາງກຣາບຟິກ ຫຼື ແຜນຜັງທີ່ບໍ່ເປັນມືອາຊີບ ຜິດໄປຈາກແຜນຜັງຂອງສຳນັກຂ່າວຈິງ.
8. ມີໂຄສະນາສິ່ງຜິດກົດໝາຍ ເທິງໜ້າເວັບໄຊ
ສັງເກດສິ່ງຜິດປົກກະຕິໃນເນື້ອໃນຂ່າວ ຫຼື ເວັບໄຊ ເຊັ່ນ: ເມື່ອຄລິກເຂົ້າໄປເບິ່ງໃນເວັບໄຊອາດມີໂຄສະນາຂອງສິ່ງຜິດກົດໝາຍປາກົດຢູ່ເຕັມໜ້າເວັບ.
9. ເບິ່ງຈຸດປະສົງໃນການເຜີຍແຜ່ຂ່າວ
ເປັນຫຍັງເຮົາຈຶ່ງຢາກແຊຣ໌? ອ່ານຂ່າວນີ້ແລ້ວເຮົາຮູ້ສຶກແນວໃດ? ຜູ້ຂຽນຕ້ອງການຫຍັງ? ຫຼືມີເປົ້າໝາຍແນວໃດ? ເຊັ່ນ: ຕ້ອງການສ້າງຄວາມຕື່ນຕົກໃຈ? ຫຼື ໃຫ້ຂ່າວທຳລາຍຊື່ສຽງ ຫຼື ຈຸດປະສົງອື່ນໆ ແອບແຝງຈາກການໃຫ້ຂ່າວນີ້.
ຈາກຂໍ້ສັງເກດທັງໝົດທີ່ແນະນຳ ວິທີເຊັກ Fake News ເບື້ອງຕົ້ນ ອາດຈະບອກບໍ່ໄດ້ 100% ວ່າຂ່າວນັ້ນເປັນເລື່ອງຈິງຫຼືບໍ່ ແຕ່ການທີ່ເຮົາອ່ານຂ່າວເລື້ອຍໆ ໝັ່ນສັງເກດຄວາມເຄື່ອນໄຫວຕ່າງໆ ແລ້ວຄິດວິເຄາະນຳ ກໍຈະຊ່ວຍໃຫ້ເຮົາຮູ້ເທົ່າທັນຂ່າວປອມ ຫຼື Fake News ຕ່າງໆໄດ້ ແລະທີ່ສຳຄັນຄື ຫາກເປັນເລື່ອງທີ່ເຮົາບໍ່ແນ່ໃຈ ບໍ່ຮູ້ ແລະ ບໍ່ສາມາດກວດສອບໄດ້ວ່າຂ່າວ ຫຼື ເລື່ອງນັ້ນເປັນຈິງຫຼືບໍ່ ສິ່ງທີ່ເຮົາຄວນເຮັດຄື ບໍ່ແຊຣບໍ່ສົ່ງຕໍ່ຂ່າວນັ້ນອອກໄປຕໍ່ ເພື່ອຫຼີກລ້ຽງບໍ່ໃຫ້ເກີດຜົນກະທົບທາງລົບແກ່ຕົນເອງ.
